سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

با توجه به گزارش ایرنا،خاک به عنوان یکی از عناصر چهارگانه جهان مانند آب و هوا اهمیت بالایی دارد و از بین رفتن آن همانند کمبود آب یک تهدید است.

در حالی که فرسایش خاک در دنیا 5 تن در هر هکتار و در استان چهارمحال و بختیاری تا25 تن در هر هکتار نیز می رسد که این امر زنگ خطر جدی برای این استان است.
فرسایش خاک عبارت است از فرسودگی و از بین رفتن مداوم خاک سطح زمین (انتقال یا حرکت آن از نقطه ای به نقطه دیگر در سطح زمین) توسط آب، باد و یا بهره برداری بی رویه از منابع که این امر باعث تخریب اکوسیستم و همچنین حیات می شود.
به عقیده کارشناسان ، استفاده بی رویه از زمین و خاک باعث تخریب این موهبت الهی می شود.
افزایش سریع جمعیت و توجه نکردن به برداری صحیح از منابع خاک و زمین سبب شده است که انسان بر روی دامنه های پرشیب و ارتفاعات نیز کشت و زرع کند و شخم و شیار بی جا بر روی زمین عواملی برای تخریب خاک شود.
فرسایش خاک باعث می شود ، گل و لای از بالادست به سمت پایین دست رودخانه ها حرکت و علاوه بر نابودی خاک، دریاچه های سدها را نیز پر از گل و لای کند ، که این امر باعث ایجاد هزینه های بیشتر برای منابع سدها می شود.
با این اوصاف، اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری از کارهای است که می تواند جلو فرسایش خاک را بگیرد و کارشناسان عقیده دارند هر هکتار عملیات آبخیزداری از فرسایش 2.5 تن فرسایش خاک در سال جلوگیری می کند.
هر هکتار عملیات آبخیزداری ذخیره سازی و تزریق 500 متر مکعب آب به حوضه آب های زیرزمینی را به دنبال دارد.
یک فعال زیست محیطی چهارمحال و بختیاری، از خاک به عنوان یکی از مهمترین عناصر حیات از جمله آب و خاک و پوشش گیاهی و هوا یاد کرد و گفت: حفظ خاک سالیان زیادی مورد کم لطفی و بی توجهی قرار گرفته است.
هومان خاکپور در گفت وگو با ایرنا افزود: دیده نشدن کارکردها و اهمیت خاک ، باعث شده است که اهمیت این موضوع کمرنگ باشد و تخریب در این عرصه بیشتر وارد شود.
وی گفت: کم بودن برنامه های حفاظتی خاک، کم بودن توجه افکار عمومی و بهره برداران از خاک به افزایش تخریب و فرسایش این منبع حیاتی کمک کرده است.
این فعال زیست محیطی، با اشاره به اهمیت این موضوع که خاک برای ادامه حیات یک عنصر مهم است ، اظهار داشت: 14 آذرماه به عنوان روز جهانی خاک نامگذاری شده است تا افکار عمومی نسبت به این مهم تغییر پیدا کند.
وی به بالا بودن میزان تخریب خاک در دنیا، خاورمیانه و کشور اشاره کرد و گفت: ایران در نوار خشک کره زمین قرار دارد و با توجه به شرایط اقلیمی کشور ، توجه به عنصر خاک برای حیات کره زمین باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
خاکپور گفت: به طور میانگین برای تولید یک سانتیمتر خاک در دنیا بیش از400 سال طول زمان نیاز است که این امر در ایران به دلیل وضعیت خشک و توپوگرافی بیش از 800 سال زمان نیاز دارد که این میزان 2برابر میانگین جهانی است .
خاکپور با تاکید بر اینکه ایران رتبه نخست فرسایش خاک در جهان را دارد ، گفت: میانگین فرسایش خاک در دنیا به ازای هر هکتار در سال 5 تا 6 تن است و فرسایش و جابجایی خاک در ایران 15 تا 17 تن و در استان چهارمحال وبختیاری به دلیل جغرافیای منطقه که 80 درصد کوهستانی و دارای شیب بالای 60 درصد است، 25 تن در هکتار است.
وی گفت: استان چهارمحال وبختیاری رتبه نخست فرسایش خاک در خاورمیانه را دارد ، که توسعه پوشش گیاهی متناسب با توپوگرافی منطقه یکی از عوامل جلوگیری از فرسایش خاک است.
این فعال زیست محیطی افزود: در حوزه فرسایش خاک سالانه یک میلیارد دلار خسارت در این استان وارد می شود.
وی، با تاکید بر اینکه پوشش گیاهی متناسب با جغرافیا و وضعیت مناطق مختلف، حامی حفظ خاک است، افزود : با از بین رفتن پوشش گیاهی و بارش باران، بلایا طبیعی از جمله جاری شدن سیل و شسته شدن خاک در بالادست رخ می دهد.
به گفته وی ، حفظ پوشش گیاهی یک اصل برای حفظ خاک و تولید آب و توسعه پایدار در مناطق مختلف می شود.
خاکپور گفت: با اجرای برنامه های توسعه پوشش گیاهی از جمله بذرکاری، نهال کاری، بوته کاری و بازگرداندن پوشش گیاهی مناطق به شرایط طبیعی، باعث افزایش امنیت و پایداری در بخش کشاورزی و کمک به اصلاح و احیاء مراتع و جنگل ها و افزایش امنیت غذایی در جامعه می شود.
وی، عوامل تهدید کننده پوشش گیاهی را چرای دام مازاد در مراتع، زراعت در اراضی شیب دار، کشت دیم و اجرای طرح های عمرانی دولتی و خصوصی در سطح منابع طبیعی عنوان کرد.
فعال زیست محیطی چهارمحال و بختیاری، با تاکید بر اینکه اصل مهم حفاظت خاک حفظ پوشش گیاهی است، اظهار داشت: اجرای فعالیتهای آبخیزداری و آبخوان داری برای حفظ خاک به عنوان یک مُسکن است، تا فرصت برای حفظ پوشش گیاهی فراهم شود.
معاون آبخیزداری اداره کل منایع طبیعی چهارمحال وبختیاری نیز 
گفت: یکی از مهمترین عوامل فرسایش خاک در استان آب های روان و سطحی است، که بر اثر جاری شدن روان آب های ناشی از بارندگی ، فرسایش خاک صورت می گیرد.
علی محمد محمدی افزود: 85 درصد مساحت استان اراضی جنگلی و مرتعی و کمتر از 15 درصد اراضی کشاورزی و مسکونی است.
وی ،به عوامل طبیعی و انسانی به عنوان 2 عامل تخریب خاک اشاره کرد و گفت: عامل انسانی از جمله چرای دام مازاد در طبیعت، بی توجهی به ظرفیت متناسب با اراضی برای کشت، بی توجهی دستگاه های عمرانی به بحث حفاظت خاک و تبدیل کردن اراضی جنگلی با شخم شیار برای زمین کشاورزی از عوامل و تهدیدهای انسانی برای خاک و منابع طبیعی است.
محمدی گفت: در راستای مقابله با فرسایش خاک این اداره کل 3دسته اقدامات بیولوژیک، بیومکانیک و مکانیکی را در دست اجرا دارد.
به گفته وی، اقدامات آبخیزداری، مجموعه اقدامات مدیریتی و اجرایی در جهت حفاظت منابع آب و خاک در حوزه آبخیز و آبخیزداری را عملیات آبخیزداری و آبخوانداری است.
وی گفت: عملیات های بیولوژیک در حوزه پیشگیری و جلوگیری از فرسایش خاک، با کاشت نهال و بذر گونه های مرتعی و جنگلی سازگار با منطقه از جمله خانواده گندمیان، چتریان، نهالهای جنگلی، بادام و اقاقیا اجرا می شود.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: اجرای عملیات مکانیکی به عنوان درمان در این حوزه است که فرسایش و رسوب را کنترل می کند.
وی گفت: در این عملیات با احداث بندهای خاکی و سنگی و ملاتی آبهای جاری به سمت آبخوانها و سفره های زیر زمینی هدایت می شود.
محمدی افزود: تاکنون 2 هزار بند سنگی ملاتی و 80 بند خاکی در استان احداث شده و امسال 147 بند سنگی ملاتی و 7 بند خاکی احداث شده است.
وی گفت: احداث سازهای گاویونی، دیواری سازی آبراهه ها و اسکله ریزی آبراهه، تثبت زمین لغزش ها که در استان 300 کانون زمین لغزش فعال است، از جمله اقدامات حوزه مکانیکی برای جلوگیری از فرسایش خاک است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان افزود: عملیات بیومکانیکی که تلفیق عملیات های بیولوژیک و مکانیک است و با ایجاد شیار روی خطوط تراز ، احداث چاله های هلالی در کنار پوشش گیاهی، نهال کاری و ذخیره سازی نزولات جوی باعث تقویت رطوبت خاک می شود که این امر نیز فرسایش خاک را کمتر می کند.
وی به وجود 2 سد کارون و زاینده رود در استان اشاره کرد و گفت: با جاری شدن روان آب ها و بالا بودن میزان فرسایش خاک ، میزان رسوب در پشت سدها زیاد است.
محمدی اظهار داشت: در استان با توجه به وضعیت توپوگرافی بین 500 هزار تا 3 میلیون ریال به ازای هر متر مکعب هزینه کنترل رسوب می شود.
وی ، با تاکید براینکه فرسایش خاک موجب می شود که توان خاک حاصلخیز کمتر و تولید رسوب زیاد وکیفیت آبهای سطحی کاهش پیدا کند، افزود: فرسایش خاک زمینه ساز کاهش عمر مفید مخازن سدها بزرگ در خروجی استان نیز می شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال وبختیاری نیز با اشاره به بالا بودن میزان فرسایش خاک دراستان به ضرورت اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری با هدف حفظ منابع آب و خاک در استان تاکید کرد.
علی محمدی مقدم افزود : نفوذ آب در سفره های زیرزمینی و جلوگیری از سیل و فرسایش خاک و کاهش روان اب ها، از مهمترین مزایای اجرای طرح های آبخیزداری در استان است.
به گفته وی، با افزایش فرسایش خاک ، حاصلخیزی زمین های کشاورزی و رسوب خاک در پشت سدها افزایش می یابد و زمینه خالی شدن روستاها ار سکنه را افزایش می دهد.
محمدی مقدم افزود: امسال 175 میلیاد ریال از محل صندوق ذخیره ملی به اجرای 120 طرح آبخیزداری و آبخوان داری در استان اختصاص داده شد.
وی گفت: اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری با هدف جلوگیری از هدر رفت آب، گسترش پوشش گیاهی و تغذیه سفرهای زیرزمینی و جلوگیری از سیلاب اجرا می شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گفت: با اختصاص این میزان اعتبار 60 قرارداد در حوزه آبخیزداری استان با پیمانکاران منعقد شده است. 
وی گفت: بیش از 230 هزار هکتار زمین در تحت پوشش اجرای طرح آبخیزداری قرار می گیرد، که با بررسی های انجام شده نشان می دهد در هر هکتار به طور متوسط بین 500 تا 2 هزار مترمکعب نفوذپذیری آب روان در این زمین ها وجود دارد.
محمدی مقدم ، کاهش روان اب ها، نفوذ آب در سفره های زیرزمینی و جلوگیری از سیل و فرسایش خاک را از مزایای اجرای این طرح عنوان کرد.
وی تاکید کرد: در حال حاضر 120 سازه ملاتی، 2 سیلاب پخش کن و 5 بند خاکی نیمه تمام در سطح استان وجود دارد که با تامین به موقع اعتبار، این تعداد طرح در نیمه دوم امسال تکمیل خواهد شد. 
وی گفت: تاکنون 2 هزار بند ملاتی، 80بند خاکی، 314 گابیون، 7مورد آبگیر، 100 سد خشکه چین، 16 مورد کف بند و سد زیرزمینی در بخش آبخیزداری منابع طبیعی استان اجرا شده است.
سرپرست مدیریت آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهادکشاورزی چهارمحال وبختیاری نیز با اشاره به بالا بودن فرسایش خاک به دلیل توپوگرافی منطقه گفت: بالا بودن سطح شیب اراضی از مهمترین دلایل بالابودن فرسایش خاک در استان است.
غلامرضا ذاکری افزود : کمبود اعتبارات در جهت اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری از مهمترین مشکلات در حوزه مقابله با فرسایش خاک است.
به گفته وی، در حوزه کشاورزی به منظور کاهش فرسایش خاک اجرای سیستم آبیاری نوین از مهمترین برنامه های در دست اجراست.
ذاکری افزود: از 316 هزار هکتار اراضی کشاورزی استان 61هزار و 340 هکتار به سامانه آبیاری نوین مجهز شده است.
وی گفت: استان چهارمحال وبختیاری از نظر درصد تجهیز اراضی به سامانه سیستم آبیاری نوین رتبه دوم کشور را دارد.
به گفته وی ، آبیاری نامناسب و شخم شیار غیراصولی از دلایل فرسایش خاک در بخش کشاورزی است.
وی اظهار داشت: هم اکنون میانگین آبیاری در استان به 56 درصد رسیده است و بهره برداری آب در بخش کشاورزی 1.14کیلوگرم به مترمکعب است که این میزان در کشور 1.07کیلوگرم است.
ذاکری اظهار داشت: از سال 95 تاکنون 7 طرح تامین آب در 3 هزار و700 هکتار از اراضی کشاورزی استان اجرا شده است و اجرای چندین طرح در 9 هزار و 50هکتار از اراضی کشاورزی با پیشرفت بالای 50 درصد نیز در دست اجراست.
وی گفت: در این مدت 3هزار و 200 هکتار طرح توسعه باغات از جمله کشت گیاهان بومی استان، گل محمدی، گیاهان دارویی و باغات در استان اجرا شده است.
این مسوول، از اجرای طرح مدیریت بهینه در حوزه زراعت و شخم برخلاف اراضی شیب دار در 48 هزار هکتار از اراضی استان را خبر داد و گفت: اجرای طرح آبیاری زیر سطحی که آبرسانی به ریشه گیاهان و درختان است در استان در دست اجراست.
به گفته وی ، طرح انتقال آب از قطره چکانی در سطح زمین که باعث ایجاد شوره در سطح زمین و فرسایش خاک در پای درختان می شود که آب به ریشه درختان و نهال ها انتقال داده می شود.
وی گفت: طرح آبیاری زیرسطحی عمیق سال گذشته 40 هکتار از باغات استان اجرا شده است.
به گزارش ایرنا، یک میلیون و 400 هزار هکتار از مساحت چهارمحال و بختیاری را مراتع و جنگلها تشکیل می دهد که رقمی معادل 86.5 درصد از سطح این استان را شامل می شود.